«Μακεντὸν ὀρτοντόξ»

Πρόκειται γιὰ τὴν περίφημη φράση ἀπὸ τὴ «Ζωὴ ἐν τάφῳ» τοῦ Στρατῆ Μυριβήλη, τὴν ὁποία ὁ συγγραφέας ἀφαίρεσε ἀπὸ τὴν ἔκδοση τοῦ 1955, μὲ συνέπεια πολλοὶ ἀναγνῶστες ποὺ γνωρίζουν μόνο τὴν τελικὴ μορφὴ τοῦ ἔργου, νὰ θεωροῦν τὴν ὕπαρξη τῆς φράσης μῦθο καὶ ἀνθελληνικὴ προπαγάνδα. Τὸ μυθιστόρημα πρωτοκυκλοφόρησε ὡς βιβλίο τὸ 1924, ἀλλὰ πρὶν εἶχε δημοσιευθεῖ σὲ συνέχειες στὴν ἐφημερίδα τῆς Μυτιλήνης «Καμπάνα», διευθυντὴς τῆς ὁποίας ἦταν ὁ ἴδιος ὁ Μυριβήλης. Στὴ βάση δεδομένων «Ψηφιοθήκη» τοῦ Ἀριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης ὑπάρχουν σὲ μορφὴ ἀρχείου PDF ὅλα τὰ φύλλα τῆς ἐφημερίδας μὲ τὶς συνέχειες τοῦ μυθιστορήματος. Στὸ φύλλο ἀριθμὸς 027, μὲ ἡμερομηνία 1923-09-25, δημοσιεύεται ἡ εἰκοστὴ πέμπτη συνέχεια. Στὴν τέταρτη καὶ τελευταία σελίδα εἶναι τυπωμένο τὸ «Μακεντὸν ὀρτοντόξ». Ἰδοὺ ὁλόκληρη ἡ ἐπίμαχη παράγραφος (ἀπὸ τὸ κεφάλαιο ΙΖʹ):

Νὰ τώρα κι ὁ ἀκριβὸς θησαυρὸς ποὺ ξεσκάλιξα μὲς τὴ χωριάτικη, τὴ «βάρβαρη» αὐτὴ ψυχή, ποὖναι ἀμόλευτη καὶ παρθενικιὰ σὰν τἀπάτητο χιόνι μιᾶς βουνοκορφῆς. Ἡ Ἄντσιω ἔχει δυὸ γυιοὺς στρατιῶτες. Κ’ οἰ στρατιῶτες αὐτοὶ εἶναι μὲς τοὺς ὀχτροὺς ποὺ βρίσκονται ἀντίκρυ μας στὰ χαρακώματα τοῦ Περιστεριοῦ. Αὺτοὶ ὲδῶ οἱ χωριάτες ποὺ τὴ γλώσσα τους τὴν καταλαβαίνουν περίφημα κοἱ Βούλγαροι κοἱ Σέρβοι ἀντιπαθοῦνε τοὺς πρώτους γιατὶ τοὺς πήρανε τὰ παιδιά τους στὸ Στρατό. Μισοῦν τοὺς δεύτερους ποὺ τοὺς κακομεταχειρίζουνται γιὰ Βουργάρους. Καὶ κυττᾶνε μὲ ἀρκετὰ συμπαθητικὴ περιέργεια ἐμᾶς τοὺς περαστικοὺς Ρωμιοὺς ἐπειδὴ εἴμαστε οἱ γνήσιοι πνευματικοὶ ὑπήκοοι τοῦ Πατρίκ, δηλαδὴ τοῦ «Ὀρθοδόξου Πατριάρχη τῆς Πόλης». Γιατὶ ἡ ἰδέα του ἁπλώνεται ἀκόμα, τυλιγμένη μέσα σὲ μιὰ θαμπὴ μυστικοπάθεια πολὺ παράξενη, πάνου σαὐτό, τὸν ἁπλοϊκὸ χριστιανικὸ κόσμο. Ἔπειτα οἱ τάφοι τῶν παλιῶ τους προεστῶν ἔχουνε πάνω στὶς πέτρες σκαλισμένα Ἑλληνικὰ γράμματα. Τὰ ἴδια γράμματα ποὖναι γραμμένα πάνου στὰ σκεβρωμένα κονίσματά τους, καὶ στὰ παλιὰ ἐκκλησιαστικά βιβλία τῶν ἐκκλησιῶ τους. Ὡς τόσο δὲ θέλουν νἆναι μήτε «Μπουλγκάρ», μήτε «Σρρπ» μήτε «Γκρρτς». Μοναχὰ «Μακεντὸν ὀρτοντόξ».

Σελίδα 1

Σελίδα 4

Ἡ ρίζα τῆς «δήλωσης Kissinger»

Γιὰ τὴν καταγωγὴ τῆς περιβόητης ὑποτιθέμενης δήλωσης τοῦ Henry Kissinger, ὅτι γιὰ νὰ ὑποτάξει κανεὶς τοὺς Ἕλληνες πρέπει νὰ χτυπήσει τὸν πολιτισμό τους (γλῶσσα, θρησκεία κλπ.), μπορεῖ κανεὶς νὰ διαβάσει στὰ ἱστολόγια τοῦ Φειδία Μπουρλᾶ καὶ τοῦ Νίκου Σαραντάκου.

Μᾱλλον βρέθηκε στὰ Google Books ἡ ρίζα τοῦ μύθου τῆς δῆθεν ρήσης. Πρόκειται γιὰ τὸ βιβλίο τοῦ Leicester Stanhope, κόμη τοῦ Harrington, “Greece, during Lord Byron’s residence in that country, in 1823 and 1824; being a series of letters, and other documents, on the Greek revolution, written during a visit to that country,” ποὺ ἐκδόθηκε τὸ 1824 στὸ Λονδῖνο, τὸ 1825 στὸ Παρίσι καὶ τὴν ἴδια χρονιά, συμπληρωμένη, πάλι στὸ Λονδῖνο.

Πρόκειται γιὰ ἐπιστολὲς τοῦ Stanhope πρὸς τὸν John Bowring, γραμματέα τῆς φιλελληνικῆς London Greek Committee.

Ὁ Stanhope συναντήθηκε μὲ ἀρκετὸ κόσμο, μεταξὺ ἄλλων καὶ μὲ τὸν Καποδίστρια, στὸν ὁποῖον εἶναι ἀφιερωμένη ἠ συμπληρωμένη ἔκδοση τοῦ βιβλίου. Διηγεῖται λοιπόν σὲ ἐπιστολή του ἀπὸ τὴ Βέρνη μὲ ἡμερομηνία 1823-10-13 (σ. 17) πὼς:

I reached Bern on the 10th instant: Sir Thomas Maitland was there, on his way to the Ionian Isles. On my arrival at Lausanne, on the 12th, I found that the Count Capo d’Istria was living at the same inn. I sent him my letters, and he received me with great kindness. He commenced his discourse by a diplomatical and historical sketch of the modern history of Greece. He then spoke of the course pursued by Russia and England, glossing over the conduct of the former. He said that Lord Londonderry’s desire was to render Greece as insignificant and harmless as possible, and to make her people like the spiritless natives of Hindoostan; that he had recommended him to pursue an enlightened and liberal course towards the Ionian Islands; but that he (Lord L.) had not a mind to look deep into things, nor a soul to act nobly. He then began to hint at the selfish and commercial views of England.

Παρατηρεῖ κανεὶς ὅτι ὁ Καποδίστριας δὲν ἰσχυρίζεται πὼς ὁ Londonderry εἶπε πὼς θέλει νὰ ἐξουδετερώσει τὸ ἔθνος τῶν Ἑλλήνων. Πρόκειται ξεκάθαρα γιὰ κρίση τοῦ Καποδίστρια.

Δεύτερον, ἡ φρασεολογία καὶ τὸ —μὲ σημερινὰ κριτήρια ρατσιστικῆς ἀπόχρωσης— σχῆμα λόγου γιὰ τὸ Ἱνδοστὰν ἀνήκουν κι αὐτὰ στὸν Καποδίστρια.

Τρίτον, δὲν ἀναφέρεται στὰ «ἔθνη» (nations) τοῦ Ἱνδοστάν, ἀλλὰ στοὺς ἰθαγενεῖς (natives).

Τέταρτον, ὅταν διαμείφθηκε ὁ διάλογος ὁ Londonderry ἦταν πρὸ πολλοῦ νεκρός: αὐτοκτονία (1822-08-12) — τὸν ἐκβίαζαν ὡς ὁμοφυλόφιλο.

Ὁ Καποδίστριας λοιπὸν ἦταν πεπεισμένος ὅτι ὁ μακαρίτης Londonderry ἤθελε τοὺς Ἕλληνες ὅσο γίνεται ἀσήμαντους, ἀκίνδυνους καὶ νωθροὺς σὰν ἰθαγενεῖς τοῦ Ἱνδοστάν. Ὁ Καποδίστριας ἀντιθέτως ἤθελε ἡ Ἀγγλία νὰ δώσει τὰ φῶτα της στὴν Ἐλλὰδα, νὰ τὴν καταστήσει μιὰ δημοκρατικὴ καὶ φιλελεύθερη χώρα:

The Count thought our end should be to enlighten Greece, and to act upon utilitarian principles. Yes, said I, Count, but do you think that the Sainte Alliance will allow Greece to establish a virtuous republic?

Καὶ πιὸ πάνω, στὴ διήγηση τῆς συνάντησης τοῦ Stanhope μὲ τὸν Fellenberg, μαθαίνουμε γιὰ τὰ σχέδια τοῦ Καποδίστρια:

Monsieur F[ellenberg] informed me that the Count was now educating a number of Greek boys in France and Switzerland in the military art, in ancient languages, in architecture, sculpture, painting, in short, in all the sciences.

Ὁ ἀπολογισμὸς τῆς συνάντησης Stanhope-Καποδίστρια δημοσιεύθηκε καὶ ἀλλοῦ, τὸ 1824 καὶ τὸ 1825:

• The Monthly Review, or Literary Journal, enlarged, From September to December, inclusive, M,DCCC,XXIV.
• Galignani’s Magazine and Paris Monthly Review: Volume IX., Paris 1825.

Προφανῶς αὐτὰ τὰ κείμενα εἶχε ὐπόψη του ὁ πρῶτος πρέσβης τῶν ΗΠΑ στὴν Ἑλλάδα Charles Tuckerman, ὅταν ἔγραφε τὸ 1872 στὸ βιβλίο του “The Greeks of to-day” (σ.132‒133):

The principle upon which the Western powers have governed Greece since her independence of the Turkish power, has been that which Pitt declared in 1792 to be “the true doctrine of balance of power”—to wit, that the power of Russia should not be allowed to increase, nor that of Turkey to decline. After the battle of Navarino, Wellington, the demigod of Englishmen, who had pronounced that victory an “untoward event,” was for making Greece “wholly dependent upon Turkey.” This idea was supported by Lord Londonderry, who wished to render Greece “as harmless as possible, and to make her people like the spiritless nations of Hindostan.” These views seem to have prevailed in effect over the liberal ideas of Palmerston, who desired to see Greece as independent of Turkey as possible.

Ἰδοὺ καὶ ἡ ἐλληνικὴ μετάφραση τοῦ 1877 (Καρόλου Τάκερμαν, Οἱ Ἕλληνες τῆς σήμερον. Μετάφρασις Ἀντωνίου Α. Ζυγομαλᾶ, σ. 110:

Ἡ ἀρχή, καθ’ ἣν αὶ τῆς Δύσεως Δυνάμεις διῴκησαν τὴν Ἑλλάδα ἀπὸ τῆς λυτρώσεως αὐτῆς ἀπὸ τοῦ τουρκικοῦ ζυγοῦ, ὐπῆρξεν αὐτὴ ἐκείνη, ἣν ἀνεκήρυξεν ὁ Πὶτ κατὰ το 1792 ὡς «μόνον ἀληθὲς δόγμα τῆς ἰσορροπίας» τουτέστι: «νὰ μὴ ἐπιτρέψωσιν εἰς τὴν Ῥωσσίαν νὰ αὐξηθῆ, νὰ μὴ ἀφήσωσι δὲ τὴν Τουρκίαν νὰ ἐξασθενήσῃ.» Μετὰ τὴν ναυμαχίαν τοῦ Ναυαρίνου ὁ Γουέλιγκτον, ὁ ἡμίθεος τῶν Ἄγγλων, ὁ ἀποκαλέσας τὴν νίκην ταύτην «ἀτυχὲς συμβάν,» ἐφρόνει ὅτι «ἡ Ἑλλὰς ἔπρεπε νὰ ἐξαρτᾶται καθ’ ὁλοκληρίαν ἀπὸ τὴν Τουρκίαν.» Τὴν ἰδέαν ταύτην ὑπεστήριζε καὶ ὁ λόρδος Londonderry, ὅστις ἐπεθύμει νὰ καταστῇ ἡ Ἑλλὰς «ὅσον οἶόν τε ἧττον ἐπικίνδυνος, ὁ δὲ λαός της μικρόψυχος ὡς τὰ ἔθνη τοῦ Ἱνδοστάν.» Αἱ ἰδέαι αὗται φαίνεται ὅτι πραγματικῶς ὑπερίσχυσαν τῶν φιλελευθέρων ἰδεῶν τοῦ λόρδου Παλμερστρῶνος, ἐπιθυμοῦντος νὰ ἴδῃ τὴν Ἑλλάδα ὅσῳ τὸ δυνατὸν μᾶλλον ἀνεξάρτητον τῆς Τουρκίας.

Μὲ τὸν Tuckerman ξεκινάει ἡ παρεξήγηση. Διαβάζοντάς τον νομίζεις πὼς πῆρε τὰ λόγια ἀπὸ τὸ στόμα τοῦ Londonderry κι ὄχι ἀπὸ τὸ νοῦ τοῦ Καποδίστρια. Ὅσο γιὰ τοὺς «ἰθαγενεῖς» (natives), μετατρέπονται σὲ «ἔθνη» (nations) καὶ τὸ ἔδαφος εἶναι πιὰ ἕτοιμο γιὰ μιὰ ἀκόμη θεωρία συνωμοσίας. Τὸ πῶς ἀπὸ τὸν Londonderry καὶ τὸν Tuckerman φτάσαμε στὸν Kissinger θὰ τὸ διαβάσετε (ἢ τὸ ἔχετε ἤδη διαβάσει) στὰ ἱστολόγια στὰ ὁποῖα ἔχω παραπέμψει.

Παρατηρῶ ὅτι πολλοὶ μῦθοι γεννιοῦνται χωρὶς πρόθεση ἐξαπάτησης, ἀπὸ παρεξηγήσεις σὰν τὴν παραπάνω. Ἕνα παράδειγμα: ψάχνοντας γιὰ τὴν ὑποτιθέμενη ρήση τοῦ Churchill

People will not say any more that the Greeks fight like heroes but heroes fight like Greeks.

βρῆκα στὴ Wikipedia παραπομπὴ σὲ συγκεκριμένο βιβλίο (μὲ τοὺς λόγους ποὺ ἐκφώνησε ὁ Churchill) καὶ συγκεκριμένη σελίδα. Κοίταξα καὶ δὲ βρῆκα τίποτα. Χάλκευση; Ὄχι. Ὁ ἀρχικὸς συντάκτης τεκμηρίωνε μιὰν ἄλλη, λιγότερο ἐντυπωσιακὴ, ἀλλὰ τουλάχιστον πραγματική, ρήση τοῦ Churchill γιὰ τοὺς Ἕλληνες:

Everyone can recall the sentiments of admiration which the heroic defense of Greece, first against the Italians and then against the German invader, aroused throughout the civilized world.

Κάποιος, φαίνεται, στὴν προσπάθειά του νὰ τεκμηριώσει τὴν ἄλλη, τὴν ἄρρητη ρήση, μετακίνησε τὴν παραπομπή καὶ τὸ κακό ἔγινε…

Συνέντευξη της Ελένης Γλύκατζη-Ahrweiler

Παγκοσμιοποίηση: Έχει και ένα καλό, ότι δεν υπάρχει πια “ξένος”. Όταν συζούμε μέσα στο παγκόσμιο χωριό, είμαστε όλοι το ίδιο. Η παγκοσμιοποίηση σε κάνει να μην είσαι ρατσιστής, γιατί αν είσαι ρατσιστής δεν ανήκεις στο παγκόσμιο χωριό.

Φασισμός: Στην καθημερινότητά μου πρέπει να έχω υγεία, παιδεία και ασφάλεια, εξασφαλισμένα από το κράτος. Όταν το κράτος δεν καταφέρνει να μου δώσει αυτά τα τρία πράγματα τότε γίνομαι Χρυσαυγίτης. Δηλαδή η αναποτελεσματικότητα στην απάντηση των καθημερινών αιτημάτων, οδηγεί πολιτικά στα άκρα.

Πανεπιστημιακό άσυλο: Έβαλα 22 φορές την αστυνομία μέσα στo πανεπιστήμιο. Όταν εγώ έγινα πρόεδρος του πανεπιστημίου, τοιχοκόλλησα παντού ένα χαρτί ότι ήμουν υπεύθυνη για την ακεραιότητα των πραγμάτων και για την ασφάλεια των προσώπων και μόλις κάτι απο αυτά θα μπορούσε να διακυβευθεί θα καλούσα την αστυνομία. Μία φορά όταν ήμουν Πρύτανης, μου τηλεφωνούν από το Πανεπιστήμιο των θετικών επιστημών. Μου λένε, είναι στο τάδε μέρος αναρχικοί και σπάνε τους υπολογιστές. Τηλεφωνώ τότε στον αρχηγό της Γαλλικής αστυνομία και του λέω θα πάτε στο τάδε μέρος και θα τους συλλάβετε. Δεν θα τους διώξετε, θα τους συλλάβετε και θα τους περάσετε αμέσως από αυτόφωρο. Και ακούω από τη άλλη μεριά, “κυρία Αρβελέρ καλά που κρατήσατε την Ελληνική προφορά σας και έτσι ξέρουμε ότι είστε εσείς που μας το ζητάτε και όχι κάποιος άλλος και ξέρουμε ότι αύριο θα μας δώσετε και γραπτά την εντολή σας γιατί οι άνδρες μας δεν θα το έκαναν διαφορετικά”.


Εκκλησιαστική περιουσία: Με ρωτήσαν κάποτε όταν είχε κρίση τι έκαναν οι Βυζαντινοί. Ο Αλέξιος δήμευσε όλη την περιουσία της Αγίας Σοφίας. Αγιά Σοφιά, όχι μοναστηράκια. Και όταν οι Οθωμανοί προέλαυναν προς τη Μακεδονία και ο Μανουήλ Παλαιολόγος ήθελε να κάνει μισθοφορικό στρατό, δήμευσε τα κτήματα του Βατοπεδίου. Το Βατοπέδι πήρε πίσω τα κτήματα από τους Τούρκους. Όλη η περιουσία της εκκλησίας σώθηκε χάρις στα Βακούφια, δηλαδή χάρις στα σουλτανικά φιρμάνια που έκαναν για το Ρουμ Μιλιέτ, για τον Οικουμενικό Πατριάρχη. Οι Τούρκοι το έκαναν αυτό για να έχουν κάποιον να διοικεί τον χριστιανικό πληθυσμό. Βγήκε ως παλιγγενεσία από την εκκλησία. Η εκκλησία καταράστηκε τον Βολταίρο, καταράστηκε τον Ρήγα.

Ανθελληνισμός: Το μέλλον της Ελλάδας εξαρτάται μόνο από τους Έλληνες. Όταν έρχομαι στην Ελλάδα, με πιάνουν οι δημοσιογράφοι και με ρωτούν “κυρία Αρβελέρ, δεν υπάρχουν πια φιλέλληνες;”. Εγώ τους ρωτώ “Έλληνες υπάρχουν;”

Ἡ συνέντευξη ἀξίζει νὰ διαβαστεῖ ὅλη!

Ἐλάχιστο Ἐγγυημένο Εἰσόδημα ἐν ἔτει 632 μ.Χ.!

Abu Bakr also introduced a guaranteed minimum standard of income, granting each man, woman, and child ten dirhams annually; this was later increased to twenty dirhams (Sharif 1979).

Grace Clark: Pakistan’s Zakat and ‘Ushr as a Welfare System

(Sharif, M. Raihan, 1979. Islamic Social Framework. Lahore: Sheikh Muhammad Ashraf.)

«Όταν οι Ναζί έπαιρναν τους κομμουνιστές»

«Όταν οι Ναζί έπαιρναν τους κομμουνιστές
σιώπησα,
δεν ήμουν δα κομμουνιστής.

Όταν φυλάκιζαν τους σοσιαλδημοκράτες
σιώπησα,
δεν ήμουν δα σοσιαλδημοκράτης.

Όταν έπαιρναν τους συνδικαλιστές
σιώπησα,
δεν ήμουν δα συνδικαλιστής.

Όταν έπαιρναν εμένα,
δεν είχε μείνει κανείς
να διαμαρτυρηθεί».

Σίγουρα έχετε διαβάσει κάπου το παραπάνω διάσημο απόφθεγμα (που, όπως δείχνουν τα πράγματα, κερδίζει συνεχώς σ’ επικαιρότητα στη χώρα μας) μάλλον παραλλαγμένο για την περίσταση. Στη σειρά των θυμάτων μπορεί να προηγούνται οι μετανάστες, οι ομοφυλόφιλοι ή οι Εβραίοι. Όχι, δεν το είπε ο Bertolt Brecht, όπως πιστεύουν πολλοί. Ανήκει στον Γερμανό πάστορα Martin Niemöller (1892-1984).

Εθνικιστής και αξιωματικός σε υποβρύχιο στον Α’ ΠΠ, αργότερα ισχυριζόταν ότι είχε αφήσει να πνιγούν οι ναυαγοί ενός απ’ τα εχθρικά πλοία που μόλις είχε βυθίσει, παρόλο που σύμφωνα με τον νόμο ήταν υποχρεωμένος να τους περισυλλέξει. Η κρίση συνειδήσεως, αλλά και η οικογενειακή παράδοση, τον οδήγησαν στις σπουδές θεολογίας και στο ιερατικό σχήμα. Παρέμεινε όμως εθνικιστής, αντικομμουνιστής και αντισημίτης· απ’ το 1924 ως το 1933 ψήφιζε σταθερά ΧΑ (Χίτλερ Αδόλφο).

Σύντομα όμως διαχώρισε τη θέση του απ’ τον εθνικοσοσιαλισμό και το 1934 ίδρυσε την προτεσταντική Ομολογητική Εκκλησία (Bekennende Kirche), η οποία εναντιώθηκε στις προσπάθειες χειραγώγησης της Εκκλησίας απ’ τους Ναζί. Δεν έδειξε όμως αλληλεγγύη προς τους κομμουνιστές («είναι αντίπαλοι της Εκκλησίας, αντίχριστοι»), τους ανιάτους, τους Εβραίους και τους λαούς των χωρών που είχε κατακτήσει η Γερμανία. Εντωμεταξύ, το 1937 κλείστηκε κι ο ίδιος σε στρατόπεδο συγκέντρωσης, ὀπου έμεινε μέχρι το τέλος του πολέμου.

Η οκταετία πίσω απ’ το συρματόπλεγμα τον άλλαξε. Εν μέσω ερειπίων και πτωμάτων αναρωτήθηκε: πώς αυτός, ο χριστιανός, ο αντιφασίστας, ο φυλακισμένος μετά από προσωπική εντολή του Χίτλερ, άφησε τόσα εκατομμύρια ανθρώπους να πεθάνουν χωρίς να κάνει τίποτα; Η διάσημη ρήση είναι το απόσταγμα της αυτοκριτικής του.

Για ποιες ομάδες ανθρώπων είχε αδιαφορήσει, σύμφωνα με το απόφθεγμα; Δεν υπάρχει ένας και μοναδικός αυθεντικός κατάλογος· απ’ το 1946 ως τον θάνατό του το χρησιμοποίησε επανειλημμένα, προσαρμόζοντάς το στις περιστάσεις. Η ποιητική διασκευή στην αρχή του άρθρου είναι αυτή που δέχεται το Ίδρυμα Niemöller (Martin-Niemöller-Stiftung) ως κλασική μορφή. Η σειρά των ομάδων είναι:

1. οι κομμουνιστές·
2. οι σοσιαλδημοκράτες·
3. οι συνδικαλιστές·
4. ο ίδιος ο Niemöller.

Η αρχική σύνθεση του καταλόγου μάλλον ήταν:

1. οι κομμουνιστές·
2. οι ανίατοι·
3. οι Εβραίοι ή οι Μάρτυρες του Ιεχωβά (Die Ernsten Bibelforscher)·
4. οι λαοί των χωρών που είχαν καταλάβει οι Γερμανοί·
5. ο ίδιος ο πάστορας.

Δύο εναλλακτικές συνθέσεις είναι:

1. οι κομμουνιστές·
2. οι συνδικαλιστές·
3. οι σοσιαλδημοκράτες·
4. οι προτεστάντες πάστορες εβραϊκής καταγωγής·
5. ο Martin Niemöller,

και:

1. οι κομμουνιστές·
2. οι σοσιαλιστές·
3. οι Εβραίοι·
4. η προτεσταντική Εκκλησία ως σύνολο (μέλος της οποίας ήταν ο πάστορας).

Η επιμονή μου με τη σύνθεση και τη σειρά του καταλόγου οφείλεται στο ότι πιθανώς μεταβάλλει το νόημα της κατάληξης «όταν έπαιρναν εμένα, δεν είχε μείνει κανείς να διαμαρτυρηθεί».

Η προφανής ερμηνεία είναι ότι καθώς ο Niemöller δεν έκανε τίποτα για να προστατεύσει τους φυσικούς του συμμάχους στον αντιναζιστικό αγώνα, όταν ήρθε η σειρά του δεν είχε απομείνει κανείς να πολεμήσει δίπλα του: «Together we stand, divided we fall».

Αν όμως στον κατάλογο μπουν οι ανίατοι, οι Εβραίοι και οι σκλαβωμένοι λαοί, τότε δεν έχουμε να κάνουμε πια με συμμάχους του Niemöller: οι ανίατοι κι οι Εβραίοι δεν θα είχαν τη δύναμη να εναντιωθούν στη δίωξη του πάστορα, ενώ οι υπόδουλοι λαοί δεν θα συμμαχούσαν μαζί μ’ έναν Γερμανό, που νιώθει τώρα εγκαταλειμμένος απ’ τον Θεό και, καθώς οι Ναζί τον σέρνουν σιδεροδέσμιο, έρχονται στο νου του τα λόγια του Χριστού απ’ το Κατά Ματθαίον:

41. Τότε ἐρεῖ καὶ τοῖς ἐξ εὐωνύμων· πορεύεσθε ἀπ’ ἐμοῦ οἱ κατηραμένοι εἰς τὸ πῦρ τὸ αἰώνιον τὸ ἡτοιμασμένον τῷ διαβόλῳ καὶ τοῖς ἀγγέλοις αὐτοῦ·
42. ἐπείνασα γὰρ καὶ οὐκ ἐδώκατέ μοι φαγεῖν, ἐδίψησα καὶ οὐκ ἐποτίσατέ με,
43. ξένος ἤμην καὶ οὐ συνηγάγετέ με, γυμνὸς καὶ οὐ περιεβάλετέ με, ἀσθενὴς καὶ ἐν φυλακῇ καὶ οὐκ ἐπεσκέψασθέ με.
44. τότε ἀποκριθήσονται αὐτῷ καὶ αὐτοὶ λέγοντες· κύριε, πότε σε εἴδομεν πεινῶντα ἢ διψῶντα ἢ ξένον ἢ γυμνὸν ἢ ἀσθενῆ ἢ ἐν φυλακῇ καὶ οὐ διηκονήσαμέν σοι;
45. τότε ἀποκριθήσεται αὐτοῖς λέγων· ἀμὴν λέγω ὑμῖν, ἐφ’ ὅσον οὐκ ἐποιήσατε ἑνὶ τούτων τῶν ἐλαχίστων, οὐδὲ ἐμοὶ ἐποιήσατε.
46. καὶ ἀπελεύσονται οὗτοι εἰς κόλασιν αἰώνιον, οἱ δὲ δίκαιοι εἰς ζωὴν αἰώνιον.

Δεν υπάρχει κανείς να τον βοηθήσει επειδή ο Θεός ο ίδιος τον τιμωρεί, στέλνοντάς τον «εἰς τὸ πῦρ τὸ αἰώνιον» του στρατοπέδου συγκεντρώσεως, διότι δεν βοήθησε τον Χριστό όταν τον έβαζαν φυλακή ως κομμουνιστή, όταν αντί να συνδράμουν τον Χριστό ως ανίατον, του έκαναν ευθανασία, όταν έπαιρναν το ψωμί απ’ τον Χριστό, αφήνοντάς τον να πεθάνει από ασιτία ή τον εκτελούσαν.

Πιστεύω ότι αυτή η δεύτερη ερμηνεία είναι που ο Niemöller είχε στο νου του το 1946.

Ευχαριστώ τον Άρη Δημοκίδη για την ιδέα και την υπόδειξη της άκρως διαφωτιστικής ιστοσελίδας που έχει φτιάξει ο καθηγητής Harold Marcuse για το ζήτημα.

Ντοκουμέντο ἀπὸ ρετάλια

Τα τελευταία χρόνια ένα «αυθεντικό ντοκουμέντο» της Μικρασιατικής Καταστροφής κάνει το γύρο του ελληνικού Διαδικτύου:

Smyrna 1922 from Davidian Video Productions on Vimeo.

Πρώτη φορά το είχα δει στην Τηλεόραση χωρίς σύνορα του Στέλιου Κούλογλου και είχα γράψει τη γνώμη μου γι’ αυτό στα σχόλια. Σήμερα επανεμφανίστηκε μέσω Twitter, γι’ αυτό ας κάνω μιαν ανάλυση με τη φρούδα ελπίδα να πάψει επιτέλους να κυκλοφορεί αυτό το υπερεκτιμημένο ντοκουμέντο «για να το δει η Ρεπούση».

Πληροφορίες για τον σκηνοθέτη George Magarian και τον εγγονό του Robert Davidian (που ανακάλυψε το φιλμάκι στο διαμέρισμα της γιαγιάς του) μπορεί να διαβάσει κανείς εδώ. Το ντοκουμέντο ήταν κρυμμένο «για 60 χρόνια» και βρέθηκε το 2008, άρα κρύφθηκε περίπου το 1948. Το φιλμάκι έχει δημοσιευθεί σε πολλούς ιστοτόπους, π.χ. εδώ.

Η πεποίθησή μου είναι πρόκειται σε μεγάλο βαθμό για συρραφή πλάνων άσχετων με το θέμα της Μικρασιατικής Καταστροφής. Ας δούμε το γιατί:

Στην αρχή (00:01) πληροφορούμαστε ότι οι σκηνές έχουν γυριστεί η ΧΑΝ και η ΧΕΝ παρέχουν βοήθεια στη «στη Σμύρνη, την Αθήνα, τον Πειραιά και τα πέριξ». Εύλογα υποθέτει λοιπόν κανείς ότι εκεί έχουν γυριστεί και τα πλάνα.

Ήδη στο ενδέκατο δευτερόλεπτο (00:11) κάτι δεν πάει καλά: ένα δάχτυλο που περίμενε κανείς να βρει στο χάρτη την Σμύρνη, δείχνει αντιθέτως την χερσόνησο της Κριμαίας στην σημερινή Ουκρανία! Να την μπέρδεψαν με τη χερσόνησο της Ερυθραίας; Να πήραν το πλάνο από άλλη ταινία με θέμα την Κριμαία; Τέλος πάντων, όπως φαίνεται τέτοια λάθη γίνονταν και πριν το CNN. (Επιπλέον η Πολωνία δεν έχει το αναμενόμενο σχήμα, ενώ εμφανίζεται κι ένα κράτος στην περιοχή της Ουκρανίας. Να πρόκειται για τα εδάφη που ελέγχανε οι πολέμιοι των Μπολσεβίκων;).

Ευτυχώς λίγο αργότερα (00:25) το δάχτυλο βρίσκει επιτέλους την Σμύρνη. Η Μυτιλήνη είναι ανορθόγραφη («Mitylene»).

Στα επόμενα πλάνα (00:27) φαίνεται πράγματι η αποβάθρα (quai) της Σμύρνης πριν την καταστροφή, το ιππήλατο τραμ κι εμπορικοί δρόμοι.

Δυστυχώς το κτήριο της YMCA (Young Men Christian Association), δηλαδή της ΧΑΝ, δείχνεται σε φωτογραφία (01:00).

Οι καταστροφές στο σημείο 1:19 μπορεί να είναι απ’ οπουδήποτε, π.χ. απ’ τη μεγάλη πυρκαγιά που κατέστρεψε τη μισή Θεσσαλονίκη το 1917.

Στο σημείο 01:38 οι μεσότιτλοι γράφουν

The survivors of the holocaust

κι έχουν πάλι τη Μυτιλήνη ανορθόγραφη. Ενδιαφέρον παρουσιάζει η χρήση του όρου «holocaust» ήδη απ’ το ’22· σύμφωνα με την Wikipedia:

In the early twentieth century, Winston Churchill and other contemporaneous writers used [the term “holocaust”] before World War II to describe the Armenian Genocide of World War I. The Armenian Genocide is referenced in the title of a 1922 poem “The Holocaust” (published as a booklet) and the 1923 book “The Smyrna Holocaust” deals with arson and massacre of Armenians.

Οι επιβάτες των πλοίων στο σημείο 01:49 και αργότερα δεν πολυθυμίζουν πρόσφυγες. Μοιάζουν απλώς να ταξιδεύουν τρίτη θέση.

Το πλάνο που αρχίζει στο σημείο 02:46 μπορεί και να εικονίζει πρόσφυγες· στο επόμενο πάντως, που εικονίζει την είσοδο των Ανακτόρων πριν την κατασκευή του Αγνώστου Στρατιώτη, πρόσφυγες δεν φαίνονται.

Αμέσως μετά (02:58) μεταφερόμαστε στη Θεσσαλονίκη, η οποία παραδόξως δεν είχε αναφερθεί στους τόπους όπου τραβήχτηκε η ταινία παροχής ανθρωπιστικής βοήθειας (00:01). Η ταμπέλα πάνω απ’ την είσοδο γράφει

[ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΝ ΣΥΣΣΙΤΙΟΝ]
ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΩΝ ΕΠΙΣΤΡΑΤΩΝ
Θ Ε Σ Σ Α Λ Ο Ν Ι Κ Η Σ

Δεν γνωρίζω ποια χρονική περίοδο ήταν ενεργό αυτό το συσσίτιο. Επίστρατοι υπήρχαν απ’ το 1912 μέχρι τουλάχιστον το 1922. Να συνέχισε το συσσίτιο και μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή; Τα πλάνα θα μπορούσαν να είναι και απ’ τον Α’ ΠΠ ή απ’ την εποχή της Μικρασιατικής Εκστρατείας.

Στα επόμενα πλάνα της προσφυγικής ζωής φαίνονται καθαρά οι σκηνές (τέντες) των προσφύγων. Αυτό όμως δεν σημαίνει αναγκαστικά ότι πρόκειται για πρόσφυγες του ’22· στο βιβλίο του Mark Mazower «Salonica, City of Ghosts» υπάρχουν φωτογραφίες του 1916 με πρόσφυγες να κάθονται μπροστά σε τέτοιες σκηνές. Θα μπορούσαν λοιπόν να είναι πρόσφυγες του 1916 στη Θεσσαλονίκη.

Ο μεσότιτλος στο σημείο 09:27 γράφει

concentration camps

Σύμφωνα με τα Ngrams της Google, ο όρος δεν ἠταν άγνωστος στον Α’ ΠΠ, αν και η χρήση του έγινε πολύ συχνότερη στον Β’ ΠΠ.

Στο σημείο 9:40 η κηδεία κάποιου Οθωμανού στην Τουρκία παρουσιάζεται ως κηδεία πρόσφυγα στην Ελλάδα! Προσέξτε το φορείο (αντί για το χριστιανικό φέρετρο) με το καπέλο στην κεφαλή, τους φεσοφορεμένους με μουσουλμανικής μόδας γένεια που ακολουθούν, την αψίδα οθωμανικού αρχιτεκτονικού ύφους (κάτω απ’ την οποία είχε περάσει η πομπή) και την παντελή απουσία γυναικών.


Προηγείται ένα στιγμιαίο πλάνο λιμανιού με βάρκες και ακολουθεί ένα ομοίως στιγμιαίο πλάνο της Αγια-Σοφιάς!


Η κηδεία του πρόσφυγα μάλλον έγινε στην Κωνσταντινούπολη! Από κάποια γέφυρα της Πόλης είναι μάλλον και το προτελευταίο πλάνο: προσέξτε πάλι τους φεσοφόρους και το ηλεκτροκίνητο τραμ! Σύμφωνα με την Wikipedia:

In 1912, the horse-drawn tram had to cease to operate for one year because the Ministry of Defense sent all the horses to the front during the Balkan War. The tram network was electrified by overhead contact wire on February 2, 1914.

Κοινώς: από την Πόλιν έρχομαι και στην κορφή κανέλλα…

Στο τελευταίο πλάνο (10:05) βλέπουμε έναν πωλητή του δρόμου, που το ντοκουμέντο μάλλον προσπαθεί να μας πουλήσει για πεθαμένο. Μπροστά του έχει ακουμπισμένα πολλά μπουκάλια. Τι να περιέχουν; Βδέλλες θα έλεγα, αλλά δεν είμαι και πολύ σίγουρος.

Οὐκ ἔνι Ἰουδαῖος οὐδὲ Ἕλλην

Many of [Archimedes’] works are addressed to Dositheus, of whom very little is known. We do know one thing, which, yet again, is based on his name alone. It turns out that practically everyone in Alexandria at that time named Dositheus was Jewish. (The name, in fact, is simply the Greek version of Matityahu or Matthew.) This is very curious: the correspondence between Archimedes and Dositheus is the only one known from antiquity between a Greek and a Jew. It is perhaps telling that the arena for such cross-cultural contact was science. In mathematics, after all, religion and nation do not matter. This, at least, has not changed.

Reviel Netz & William Noel: The Archimedes Codex

Die Bücherverbrennung

Ἐκείνη τὴν ἡμέρα εἶχα ραντεβοὺ μ’ ἕναν φίλο μου καὶ τὴ φίλη του. Συναντηθήκαμ’ ἔξω ἀπ’ τὸν σιδηροδρομικὸ σταθμό. «Τί εἶν’ αὐτὴ ἡ ἱστορία μ’ ἕνα σχολικὸ βιβλίο Ἱστορίας στὴν Ἑλλάδα; Τί γράφει καὶ τὸ καῖνε στοὺς δρόμους;» «Τὸ καῖνε;!» «Ναί, τὸ ἔδειξε στὶς [γερμανικὲς] εἰδήσεις πρὶν ἀπὸ λίγο!»

(Ὁ Γιάννης Λαγός, ποὺ κάνει τὶς δηλώσεις, ἐκλέχθηκε βουλευτὴς στὴν Β’ Πειραιᾶ).

Die Bücherverbrennung

Als das Regime befahl, Bücher mit schädlichem Wissen
Öffentlich zu verbrennen, und allenthalben
Ochsen gezwungen wurden, Karren mit Büchern
Zu den Scheiterhaufen zu ziehen, entdeckte
Ein verjagter Dichter, einer der besten, die Liste der
Verbrannten studierend, entsetzt, daß seine
Bücher vergessen waren. Er eilte zum Schreibtisch
Zornbeflügelt, und schrieb einen Brief an die Machthaber.
Verbrennt mich! schrieb er mit fliegender Feder, verbrennt mich!
Tut mir das nicht an! Laßt mich nicht übrig! Habe ich nicht
Immer die Wahrheit berichtet in meinen Büchern? Und jetzt
Werd ich von euch wie ein Lügner behandelt! Ich befehle euch,
Verbrennt mich!

Bertolt Brecht

Το κάψιμο των βιβλίων

Ὅταν διαταγὴ ἔβγαλε τὸ καθεστὼς νὰ καοῦνε
σὲ δημόσιες πλατεῖες τὰ βιβλία ποὺ
περικλείνουν ἰδέες ἀνατρεπτικές,
κι ἀπὸ παντοῦ κεντρίζανε τὰ βόδια
νὰ σέρνουν κάρα ὁλόκληρα
μὲ βιβλία γιὰ τὴν πυρά, ἕνας ἐξορισμένος
ποιητής, ἕνας ἀπ’ τοὺς καλύτερους,
διαβάζοντας τῶν βιβλίων τὸν κατάλογο,
μὲ φρίκη του εἶδε πὼς τὰ δικά του
τὰ εἴχανε ξεχάσει. Χίμηξε στὸ γραφεῖο του
μὲ τὶς φτεροῦγες τῆς ὀργῆς, κι ἔγραψε στοὺς τυράννους ἕνα γράμμα:
«Κάψτε με!» ἔγραφε μὲ πένα ἀκράτητη, «κάψτε με!
Μ’ ἀφήσατε ἔξω! Δὲ μπορεῖτε νὰ μοῦ τὸ κάνετε αὐτό, ἐμένα!
Τὴν ἀλήθεια δὲν ἔγραφα πάντα στὰ βιβλία μου; Καὶ τώρα
Μοῦ φερνόσαστε σὰ νά’ μαι ψεύτης! Σᾶς διατάζω:
Κάψτε με!»

Μπέρτολτ Μπρέχτ (σὲ μετάφραση Μάριου Πλωρίτη)

Ἡ καταγωγὴ τῆς Ὀλυμπιακῆς λαμπαδηδρομίας

1936 Summer Olympics:

The Olympic Flame was used for the third time at these games, but this marked the first time it was brought to the Olympic Village by a torch relay, with the starting point in Olympia, Greece.

Olympic Flame:

The modern convention of moving the Olympic Flame via a relay system from Greece to the Olympic venue began in 1936. Carl Diem devised the idea of the torch relay for the 1936 Summer Olympics in Berlin that was organized by the Nazis under the guidance of Joseph Goebbels. Krupp armaments company produced the torches in wood and metal, inspired by an olive leaf. The Olympic Flame was lit by a concave mirror in Olympia, Greece and transported over 3,187 kilometres by 3,331 runners in twelve days and eleven nights from Greece to Berlin. Leni Riefenstahl later staged the torch relay for the 1938 film Olympia. The film was part of the Nazi propaganda machine’s attempt to add myth and mystique to Adolf Hitler’s regime. Hitler saw the link with the ancient Games as the perfect way to illustrate his belief that classical Greece was an Aryan forerunner of the modern German Reich. There were minor protests in Yugoslavia and Czechoslovakia on the way, which were suppressed by the local security forces.

There have been protests against the Olympic flame relay due to its origins with the Nazis.

Carl Diem:

On June 30, 1936, the first torch-flame was kindled in Olympia, Greece, in the ruins of the Temple of Hera, by 15 robed “virgins,” using a concave mirror focusing the sun’s rays, all under the supervision of a “high priestess.” It was carried to the Acropolis in Athens for a special invocation, and then relayed along the 3,422-kilometer distance to the Olympic stadium in Berlin by an equal number of young Aryan-looking runners, each of whom took the flame a single kilometer.

On its way, the flame passed through Bulgaria, Yugoslavia, Hungary, Austria and Czechoslovakia; those countries, and Greece itself, would all be under Nazi domination within ten years.

In March 1945, as the Red Army was closing in on Berlin in the final weeks of the Second World War, Diem staged another famous event in the city’s Olympic stadium. Addressing a rally of thousands of teenage Hitler Youth, Diem exhorted them to defend the capital to the death, in the spirit of the ancient Spartans. Some two thousand of the young men assembled there did exactly that, sacrificing themselves before Berlin finally fell in May.

Ὁ Χάγκεν Φλάισερ γιὰ τὶς γερμανικὲς ἀποζημιώσεις

Μὲ τὸ θέμα τῶν γερμανικῶν ἀποζημιώσεων πρὸς τὴν Ἑλλάδα γιὰ τὰ δεινὰ ποὺ ὑπέστη ἡ χώρα στὸν Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο τὸ ἱστολόγιο ἔχει ξανασχοληθεῖ στὸ παρελθόν («Λογοκρισία γιὰ τὶς γερμανικὲς ἀποζημιώσεις» καὶ «Μᾶς ὀφείλουν οἱ Γερμανοὶ ἀποζημιώσεις;»).

Εἶχα παρατηρήσει ἀσυμφωνία μεταξὺ τῶν διάφορων ἰσχυρισμῶν γιὰ τὸ ὕψος τῶν ἐπιδικασμένων γερμανικῶν ἀποζημιώσεων. Ἀπ’ τὴ μιὰ ὁ Μανώλης Γλέζος ἰσχυρίζεται ὅτι

1. ἡ Συνδιάσκεψη τῶν Παρισίων καταλόγισε στὴν Γερμανία ἀποζημίωση $7,1 δις ἀγοραστικῆς δύναμης 1938 πρὸς τὴν Ἑλλάδα·
2. αὐτὰ τὰ $7,1 δις τοῦ 1938 ἀντιστοιχοῦν σὲ σημερινὰ €108 δις ἄτοκα.

«Τὰ Νέα», 2012-04-01, «„Δεν τίθεται θέμα γερμανικών αποζημιώσεων“ ξεκαθαρίζει το Βερολίνο»:

«Η απάντηση του Υπουργού Εξωτερικών της Γερμανίας […] αγνοεί την απόφαση της 19μελούς Διασυμμαχικής Επιτροπής των Παρισίων του 1946, η οποία καταλόγισε στη Γερμανία ότι οφείλει να καταβάλλει στην Ελλάδα 7 δις εκατό εκατομμύρια δολάρια, αγοραστικής αξίας 1938, δηλαδή 108 δις ευρώ χωρίς τους τόκους.

Τὰ ἴδια γράφει καὶ ἡ «Μαύρη Βίβλος τῆς Κατοχῆς» (ἀρχεῖο PDF, 15.4 Mb), τὴν ἐπιμέλεια τῆς ὁποίας εἶχε ὁ Μανώλης Γλέζος (σ. 20):

Πέρα από τους υπολογισμούς, η «Διασυμμαχική Επιτροπή», η οποία συνήλθε στο Παρίσι στις 14 Ιανουαρίου 1946 για το διακανονισμό των γερμανικών επανορθώσεων, αναγνωρίζει ως οφειλή της Γερμανίας προς την Ελλάδα το ποσό των 7,1 δισεκατομμυρίων δολαρίων ΗΠΑ αγοραστικής αξίας 1938.

Über diese Berechnungen hinaus, hat das «Alliiertenkomitee» auf seiner Tagung in Paris am 14. Januar 1946 zur Regelung der deutschen Reparationen anerkannt, dass Deutschland Griechenland die Summe von 7,1 Milliarden US – $ (Kaufkraft 1938) schuldet.

Ἀπ’ τὴν ἄλλη ὁ καθηγητής τοῦ Ἀριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης Ζήσης Παπαδημητρίου ὑποστηρίζει στὸ Protagon ὅτι

1. τὰ $7,1 δις ἀγοραστικῆς δύναμης 1938 ἦταν ἡ ἐπιδικασμένη συνολικὴ ἀποζημίωση πρὸς ὅλες τὶς χῶρες ἐναντίον τῶν ὁποίων πολέμησε ἡ Γερμανία·
2. στὴν Ἑλλάδα ἐπιδικάστηκε μόλις τὸ 3,5% τῶν $7,1 δις (δηλαδή $250 ἑκατομμύρια)·
3. αὑτὰ τὰ $250 ἑκατομμύρια ἀντιστοιχοῦν σὲ $106,7 δις ἀγοραστικῆς δύναμης 2010 ἢ €78,9 δις εὐρώ ἀγοραστικῆς δύναμης 2010:

Σύμφωνα με τους υπολογισμούς γερμανών επιστημόνων, το ύψος των αποζημιώσεων ανέρχεται στο ποσό των 78,958 δις Ευρώ με βάση τις τιμές του 2010

Στη Συνδιάσκεψη των δυτικών νικητριών δυνάμεων που έλαβε χώρα στις 14 Ιανουαρίου 1946 στο Παρίσι και στην οποία συμμετείχε με εκπροσώπους της και η Ελλάδα συζητήθηκε και ψηφίστηκε το Σύμφωνο Αποζημιώσεων, σύμφωνα με το οποίο η ηττηθείσα Γερμανία κλήθηκε να καταβάλει αποζημιώσεις στους νικητές συνολικά ύψους 7,1 δις δολαρίων με βάση την αγοραστική δύναμη του 1938. Στη χώρα μας επιμερίστηκε το 3,5% αυτού του ποσού

Με βάση την αγοραστική δύναμη του 2010, η Ελλάδα εισέπραξε συνολικά 1,781 δις δολάρια από τα 106,7 δις δολάρια (με σημερινές τιμές 78,958 δις Ευρώ) που είχαν επιμεριστεί στη χώρα μας στη συνάντηση των Παρισίων του 1946.

Βλ. Karl-Heinz Roth, „Kahlfraß“(Κρανίου Τόπος) καθώς και „Die offene Reparationsfrage.Profiteure des Raubzugs müssen zahlen (Το ανοικτό ζήτημα των αποζημώσεων. Οι κερδισμένοι της ληστρικής επιδρομής θα πρέπει να πληρώσουν) στο : Lunapark 21, Zeitschrift zur Kritik der globalen Ökonomie, Heft 15, Herbst 2011, σελ. 41-50 και 51-55.

Τέλος, ὁ Sven Felix Kellerhoff γράφει στην εφημερίδα Die Welt πὼς στὴν Ἑλλάδα ἐπιμερίστηκε 4,5% τῶν ὑλικῶν γερμανικῶν ἀποζημιώσεων καὶ 2,7% τῶν ἀποζημιώσεων σὲ κάθε ἄλλη μορφή, δὲν ἀναφέρει ὅμως πουθενὰ τὸ ὕψος τῆς ἀποζημίωσης ποὺ ἐπιδικάσθηκε, εἴτε συνολικὴ εἴτε μονάχα πρὸς τὴν Ἑλλάδα.

Schuldet Deutschland den Griechen 70 Milliarden?, 2011-09-17:

Bei der Pariser Reparationskonferenz 1945/46 wurde Griechenland ein Anteil von 4,5 Prozent an den materiellen deutschen Reparationsleistungen zugestanden und von 2,7 Prozent an anderen Formen der Reparationen.

Does Germany Owe Greece $95 Billion from WW II?, 2011-09-20:

At the Paris Conference on Reparations, Greece was finally accorded 4.5% in material German reparation and 2.7% in other forms of reparations.

Die Welt & TIME: “Χρωστάει η Γερμανία στην Ελλάδα 95 δις δολάρια από τον Β’ Παγκόσμιο πόλεμο;?;”, 2011-09-21.

Μάταια ἔφαγα τὸ Διαδίκτυο στὸ ψάξιμο γιὰ νὰ βρῶ ποιός λέει τὴν ἀλήθεια. Ἔτσι, πρὶν λίγες ἡμέρες ἀποφάσισα νὰ γράψω στὸν καθηγητὴ Ἱστορίας στὸ Πανεπιστήμιο Ἀθηνῶν Χάγκεν Φλάισερ. Ἰδοῦ ἡ διαφωτιστικὴ ἀπάντησή του:

[…]

Ο Μανώλης Γλέζος δυστυχώς επιμένει σε ορισμένες υπερβολές και λανθασμένες πληροφορίες, μολονότι έχω επισημάνει στον ίδιο και σε άλλους του Εθνικού Συμβουλίου, αλλά και σε τηλεοπτικές μου εκδηλώσεις ότι έτσι διευκολύνει την αδιάλλακτη “αμυντική” στρατηγική των Σραίντερ/Μέρκελ/κ.ο.κ. απορρίπτοντας τις ελληνικές αξιώσεις εν γένει ως μη σοβαρές…

Για λόγους χρόνου περιορίζομαι εδώ μόνο στα θρυλούμενα “7,1 δις $ που (τάχα) επιδικάστηκαν στην Ελλάδα” και που  οι διάφοροι νεο-αντιστασιακοί της τσέπης στη Βουλή και στα ΜΜΕ τα παπαγαλίζουν.

Στην πραγματικότητα, οι Σύμμαχοι -στο Παρίσι, τον Γενάρη του ’46, (και πουθενά αλλού)-  ΔΕΝ πήραν καμία απόφαση για πληρωτέα ΠΟΣΑ, αλλά μόνο για τα προαναφερθέντα ΠΟΣΟΣΤΑ, δηλ. για μερίδια σε μια πίτα που κανείς δεν ήξερε το πραγματικό μέγεθός της και η οποία με τα δεδομένα της εποχής αποδείχθηκε γρήγορα πολύ ισχνή. Έτσι, το μεγαλύτερο ατού της Ελλάδας ήταν το κατοχικό δάνειο, το οποίο αναγνωρίστηκε έμπρακτα ακόμη και από τη ναζιστική Γερμανία.

[…]

Ὁ Χάγκεν Φλάισερ εἶχε τὴν καλοσύνη νὰ μοῦ στείλει κι ἕν’ ἀπόσπασμα ἀπὸ βιβλίο του. Ἀντιγράφω ἐδῶ τὰ σχετικὰ ἀποσπάσματα:

Κατά τη Διάσκεψη της Γιάλτας, η οποία συνήλθε τον Φεβρουάριο του 1945, […] δεν καθορίστηκε ένα συνολικό τελικό ποσό, αν και η σοβιετική πλευρά είχε προτείνει το στρογγυλό ποσό των 20 δισεκατομμυρίων δολαρίων (αξίας του 1938), από το οποίο η ίδια θα έπαιρνε το ήμισυ. Αργότερα προθυμοποιήθηκε να καλύψει από το δικό της μερίδιο και τις ανάγκες της Πολωνίας. Το άλλο 50 % των γερμανικών επανορθώσεων θα το μοιράζονταν μεταξύ τους όλα τα υπόλοιπα συμμαχικά κράτη. […] οι Βρετανοί απέρριψαν κάθε δέσμευση για συγκεκριμένο ποσό, το οποίο άλλωστε ήθελαν να κρατήσουν χαμηλά, για να πληρώσουν οι Γερμανοί πρώτα τα προπολεμικά χρέη τους (ιδίως τα χρεόγραφα που προήλθαν από τις επανορθώσεις του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου), αλλά και τα τρέχοντα έξοδα κατοχής, τις εισαγωγές τροφίμων, κλπ.

Στη Διάσκεψη του Πότσνταμ (17 Ιουλίου – 2 Αυγούστου 1945), […], σε «παράπλευρες» συνομιλίες, ο επικεφαλής της αποστολής, ο Ιβάν Μάισκι, είχε ξεκαθαρίσει στους Δυτικούς ότι ήταν έτοιμος να μειώσει τις αξιώσεις για το σοβιετο-πολωνικό ήμισυ των επανορθώσεων στα 6 δις δολάρια (από 12 δις συνολικά). Και πάλι όμως δεν βρήκε ανταπόκριση.

Αλλά ακόμη και οι μειωμένες ελληνικές απαιτήσεις, μόνον έναντι των Γερμανών υπερέβαιναν το μαγικό ποσό των 10 δις δολαρίων, το οποίο – όπως φυσικά και το πολύ χαμηλότερο των 6 δις – Αμερικανοί και Βρετανοί είχαν ήδη κρίνει υπερβολικό, ακόμη και για το σύνολο των δυτικών κρατών, συμπεριλαμβανομένων μάλιστα της Γιουγκοσλαβίας και της Τσεχοσλοβακίας.

Το 51% των καταστροφών αποδόθηκαν σε γερμανική υπαιτιότητα, το 27% και το 18% , αντίστοιχα, στους Ιταλούς και Βούλγαρους, και το υπόλοιπο σε ελληνικές και συμμαχικές ενέργειες.

[Ἡ ἑλληνικὴ ἀντιπροσωπία] αναλώθηκε σε υποθετικούς υπολογισμούς διαφυγόντων κερδών από απώλεια εισοδημάτων και προϊόντων κατά τη διάρκεια του πολέμου, καθώς και στις χρηματο-οικονομικές συνέπειες για τις επόμενες δεκαετίες (συντάξεις, κλπ.). Αντίθετα, οι μεγάλες δυνάμεις είχαν ήδη αποφανθεί ότι εξαιτίας των περιορισμένων δυνατοτήτων της ακρωτηριασμένης Γερμανίας, τα διαφυγόντα κέρδη των συμμαχικών κρατών δεν θα συμπεριλαμβάνονταν στον καθορισμό των επανορθώσεων.

Έτσι οι ελληνικές διεκδικήσεις ξαφνικά περιορίστηκαν στις υλικές ζημιές που είχε υποστεί η χώρα· ωστόσο, κατά τον υπολογισμό των ζημιών αυτών οι Σύμμαχοι επέτρεψαν στην Ελλάδα σχεδόν να τις διπλασιάσει με μια μονοκονδυλιά – από τα αρχικά δηλωμένα 3,65 δις σε 7,181 δις δολάρια – και έτσι να βρεθεί τουλάχιστον στην ίδια περίπου θέση με το συγκριτικά «άκαπνο» Βέλγιο.

Ούτως ή άλλως, σύμφωνα με τις κατευθυντήριες γραμμές των Αγγλοαμερικανών, η Διάσκεψη δεν είχε σκοπό να καθορίσει συγκεκριμένα ποσά, αλλά απλώς τα ποσοστά που η κάθε χώρα θα λάμβανε από τη συνολική δεξαμενή των επανορθώσεων, η χωρητικότητα της οποίας ήταν άγνωστη, οπωσδήποτε όμως πολύ κατώτερη των τεράστιων προσδοκιών.

οι μεγάλες και πλούσιες δυνάμεις […] απέσπασαν κυριολεκτικά τη μερίδα του λέοντος εξαιτίας των κριτηρίων διανομής, τα οποία οι ΗΠΑ είχαν διαμορφώσει εν κρυπτώ, με βάση πρωτίστως την παραγωγή πολεμοφοδίων και εν γένει την υλική προσφορά στην τελική νίκη των Συμμάχων.

Στη στήλη «Έξοδα πολέμου», το ποσοστό της Ελλάδας ανήλθε σε λιγότερο από 0,1%! Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις αυτές, το ποσοστό που η διάσκεψη του Παρισιού τελικά επιδίκασε στην Ελλάδα παρουσιάστηκε ως γενναιόδωρο. Στο δυτικό ήμισυ της διαθέσιμης «πίτας» θα λάμβανε 2,70 % από την «Κατηγορία Α» (δηλαδή όλες τις μορφές γερμανικών επανορθώσεων εκτός της ομάδας Β, πρωτίστως όμως τις γερμανικές περιουσίες στο εξωτερικό), ενώ η καθεμία από τις αγγλοσαξωνικές δυνάμεις θα έπαιρνε 28%. Από την «Κατηγορία Β» (δηλαδή κυρίως βιομηχανικές εγκαταστάσεις και πλοία) προβλεπόταν για την Ελλάδα ένα ποσοστό 4,35%. Οι ελληνικές διαμαρτυρίες επέφεραν τελικά μια ελάχιστη αύξηση του ποσοστού και κάποιες ασαφείς υποσχέσεις για πρόσθετες επανορθώσεις σε είδος (σε γερμανικό εργατικό δυναμικό), εντούτοις η Αθήνα επέμεινε αρχικά στην άρνησή της και υπέγραψε τη συμφωνία μόλις στις 14 Ιανουαρίου 1946, με δεκαήμερη καθυστέρηση, φοβούμενη πολιτική απομόνωση.

Οι μικρές εισροές (σχεδόν αποκλειστικά σε είδος) που η Αθήνα τελικά έλαβε από τις τρεις πρώην δυνάμεις κατοχής δεν χρησιμοποιήθηκαν για τα θύματα του πολέμου, αλλά απορροφήθηκαν ανεξέλεγκτα «για την ανοικοδόμηση της χώρας» στα άδυτα του κρατικού κορβανά.

Οι ιταλικές επανορθώσεις καθορίστηκαν με τη Συνθήκη Ειρήνης στα 105 εκατομμύρια δολάρια, και αργότερα μειώθηκαν με κάποιες διευκολύνσεις πληρωμής στα 100,8 εκατομμύρια.

Από τα 985 εκατομμύρια δολάρια που η Ελλάδα είχε ζητήσει για επανορθώσεις από τη Βουλγαρία στη Διάσκεψη Ειρήνης του 1947 της επιδικάστηκαν μόνο 45 εκατομμύρια […] Τελικά, με το Σύμφωνο της 9ης Ιουλίου 1964 η Σόφια δεσμεύθηκε στην καταβολή μόνον 7 εκατομμυρίων δολαρίων σε είδος.

Από τους «μικρούς», ιδίως όμορες χώρες όπως η Δανία, το Βέλγιο και η Ολλανδία είχαν ήδη συνειδητοποιήσει ότι σημαντικό μέρος της αγροτικής τους παραγωγής παρέμεινε αδιάθετο εφόσον η κατεστραμμένη Γερμανία αδυνατούσε να αναλάβει τον παραδοσιακό προπολεμικό της ρόλο ως ο καλύτερος πελάτης τους. Έτσι η realpolitik επέβαλλε τον παραμερισμό των πολιτικής φύσεως αντιρρήσεων κατά του νέου υπερατλαντικού μανιφέστου, ότι δηλαδή η πολυπόθητη ανάκαμψη και ευημερία ολόκληρης της Ευρώπης κρεμόταν από την άμεση ανόρθωση της Γερμανίας και της οικονομίας της.

Η Ελλάδα, η οποία για την ανασυγκρότησή της είχε διεκδικήσει 100 από τις αρχικά προβλεπόμενες 1.800 και πλέον γερμανικές βιομηχανικές εγκαταστάσεις που θα μεταφέρονταν στις συμμαχικές χώρες, έμεινε ανικανοποίητη.

η απώλεια αξίας για την οφειλέτρια Γερμανία ήταν σχεδόν πάντα πολλαπλώς μεγαλύτερη από το όφελος για τους λαμβάνοντες, δηλαδή τις συμμαχικές χώρες. Στη Γερμανία το «ντεμοντάζ» συγκεκριμένων βιομηχανικών μονάδων διέσπασε δοκιμασμένα παραγωγικά σύνολα, αφήνοντας άνεργους έμπειρους ειδικευμένους εργάτες. Στην προβλεπόμενη χώρα παραλαβής αντιθέτως – ιδιαίτερα όταν αυτή βρισκόταν μόλις στο ξεκίνημα της βιομηχανικής ανάπτυξης – συχνά έλειπαν η τεχνογνωσία, η κοινωνική και οικονομική υποδομή και πολλά άλλα.

το άτυπο αγγλοαμερικανικό διευθυντήριο της διασυμμαχικής Συνδιάσκεψης για το εξωτερικό χρέος της Γερμανίας επέβαλε στην περίφημη Συμφωνία του Λονδίνου (1953) να αναβληθεί «η εξέταση» (και μόνο) όλων των απαιτήσεων που πηγάζουν από τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο «έως τον οριστικό διακανονισμό του ζητήματος των αποζημιώσεων».

Η διατύπωση αυτή παρέπεμπε με ηθελημένη ασάφεια σε μελλοντικό διακανονισμό με μια ενιαία Γερμανία. Μια τέτοια εξέλιξη θεωρούνταν, ωστόσο, εντελώς ανέφικτη λόγω της διαίρεσης του κόσμου σε δύο εχθρικά στρατόπεδα. Με σκανδαλώδη τρόπο λοιπόν, η σύμβαση του Λονδίνου συνδύασε την επισήμανση ότι δεν παρενέβαινε στο ζήτημα των επανορθώσεων με την έσχατη, την αποφασιστική παρέμβαση στο θέμα αυτό – δηλαδή την επ’ αόριστον αναβολή της ανεπιθύμητης ρύθμισης. Με αυτόν τον τρόπο η Βόννη, βασιζόμενη στην «επικουρία των Αμερικανών φίλων μας», παρέπεμπε τη δυσάρεστη υποχρέωση των πολεμικών αποζημιώσεων στις (ανύπαρκτες ελληνικές) καλένδες! Η γερμανική στρατηγική αποσκοπούσε ρητά στην «αέναη διατήρηση αυτής της ενδιάμεσης κατάστασης εκκρεμότητας μιας μη επικυρωμένης ειρήνης, ώστε οι αξιώσεις των άλλοτε αντιπάλων μας είτε να εκπέσουν από μόνες τους είτε να παραγραφούν».

Ὁ Χάγκεν Φλάισερ παραπέμπει συχνὰ στὸ βιβλίο τοῦ Jörg Fisch Reparationen nach dem Zweiten Weltkrieg, «Ἀποζημιώσεις μετὰ τὸν Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο».

Ἀπ’ τ’ ἀνωτέρω προκύπτει ὅτι:

1. οἰ Ἄγγλοι βρῆκαν τὴν ἀρχικὴ πρόταση τῶν Σοβιετικῶν γιὰ 10 + 10 δις δολλάρια συνολικὴ ἀποζημίωση «ὐπερβολική»·
2. στὴ συνέχεια οἱ Ἀγγλοαμερικάνοι βρῆκαν «ὑπερβολικὴ» καὶ τὴ νέα πρόταση τῶν Σοβιετικῶν γιὰ 6 + 6 δις δολλάρια συνολικὴ ἀποζημίωση·
3. ἡ Ἑλλάδα ζήτησε $10 δις ἀποζημίωση ἀπ’ τὴ Γερμανία·
4. τελικὰ τῆς ἐπιδικάστηκε μόνο 2,7% τῶν ἀποζημιώσεων τύπου Α και 4,5% τῶν ἀποζημιώσεων τύπου Β·
5. οὐδέποτε ἐπιδικάστηκε συγκεκριμένο ὕψος ἀποζημιώσεων, οὔτε συνολικῶν οὔτε πρὸς τὴν Ἑλλάδα·
6. ὑπεύθυνοι γιὰ τὴν καταβολὴ χαμηλῶν ἀποζημιώσεων ἀπ’ τὴ Γερμανία, καθὼς καὶ γιὰ τὸ πάγωμα τῆς καταβολῆς ἀποζημιώσεων ἦταν οἱ Σύμμαχοι·
7. ἡ Ἑλλάδα ζήτησε ἀρχικὰ ἀπ’ τὴ Βουλγαρία $985 ἑκατομμύρια, ἀλλὰ τελικὰ συμφωνήθηκε νὰ καταβληθοῦν μόλις $7 ἑκατομμύρια·
8. ἡ Ἱταλία συμφώνησε νὰ καταβάλει στὴν ἙλλΑδα $100,8 ἑκατομμύρια.

Ὁ Μανώλης Γλέζος ἰσχυρίζεται ὅτι ἡ Ἑλλάδα ἀποζημιώθηκε ἀπ’ τὴν Ἰταλία καὶ τὴ Βουλγαρία. Βλέπουμε ὅμως ὅτι κι οἱ ἀποζημιώσεις αὐτὲς ἦταν πενιχρές: Ἡ Βουλγαρία συμφώνησε νὰ δώσει μόλις τὸ 0,7% τῶν ἀποζημιώσεων ποὺ εἶχε ἀρχικὰ ζητήσει ἡ Ἑλλάδα! Πῶς γίνεται καὶ εἴμαστ’ εὐχαριστημένοι μὲ τὶς βουλγαρικὲς κι ἰταλικὲς ἀποζημιώσεις, ἀλλὰ ὄχι μὲ τὶς γερμανικές;

Ὁ Μανώλης Γλέζος τονίζει τὶς θυσίες τοῦ ἑλληνικοῦ λαοῦ. Βλέπουμε ὅμως ὅτι ὑπάρχουν καὶ διαφορετικὰ κριτήρια στὸν ὑπολογισμὸ τῶν ἀποζημιώσεων, συγκεκριμένα ἡ πολεμικὴ δαπάνη στὸν ἀγῶνα ἐναντίον τοῦ Ἄξονα. Σίγουρα δὲν εἶναι εὔκολο νὰ συμφωνήσει κανεὶς σ’ ἀντικειμενικὰ κριτήρια· ὁ ἕνας θὰ προτάσσει τὶς ἀπώλειες ζωῶν, ὁ ἄλλος τὶς ὑλικὲς ἀπώλειες, ὁ παράλλος τὴ συμβολὴ στὴ νίκη, κάποιος ἄλλος τὴ δαπάνη γιὰ ὅπλα καὶ πυρομαχικά. Ποιός ἔχει δίκιο; Ὅλοι καὶ κανένας.

Τὰ διαφυγόντα κέρδη νὰ τὰ συμπεριλάβουμε στὶς ἀπώλειες; Εἶναι ἀπώλεια ἡ ὑπογεννητικότητα; Οἱ ὧρες ποὺ δὲν ἐργάστηκαν οἱ ἐπιστρατευμένοι; Τὰ ἔνσημα ποὺ δὲν κόλλησαν; Τ’ ἀγαθὰ ποὺ δὲν παρῆγαν; Τὸ πρόβλημα ἂν τὰ παραπάνω θεωρηθοῦν ἀπώλειες εἶναι πὼς μὲ τὸ ἴδιο σκεπτικό, ὅποιος σκοτώνει κάποιον θὰ ἔπρεπε νὰ δικάζεται ὅχι γιὰ ἕναν, ἀλλὰ γι’ ἄπειρους φόνους: αὐτουνοῦ ποὺ σκότωσε, τῶν παιδιών ποὺ θὰ ἔκανε ὁ σκοτωμένος ἂν ζοῦσε, τῶν παιδιῶν ποὺ θὰ ἔκαναν τὰ παιδιά ποὺ δὲν ἔκανε κτλ. Τὸ Ταλμοὺδ καὶ τὸ Κοράνι γράφουν πὼς ὅποιος σώζει μιὰ ζωή, σώσει ὅλον τὸν κόσμο. Ἀντιστρόφως, ὅποιος σκοτώνει μιὰ ζωή, σκοτώνει τὸν κόσμον ὁλόκληρο:

Whoever destroys a soul, it is considered as if he destroyed an entire world. And whoever saves a life, it is considered as if he saved an entire world.

Mishnah Sanhedrin 4:5; Babylonian Talmud Tractate Sanhedrin 37a

Ἡ μόνη συνετὴ ἄποψη ποὺ ἔχω διαβάσει γιὰ τὶς γερμανικὲς ἀποζημιώσεις άνήκει στὸν Χάγκεν Φλάισερ ἀπὸ συνέντευξή του στὸ γερμανικὸ ραδιόφωνο:

Also Reparationszahlungen, ich versuche das auch griechischen Gesprächspartnern und auch Politikern klarzumachen, ist in der derzeitigen Situation völliger Humbug. Meiner Ansicht nach hätte Griechenland lange schon offiziell auf Reparationszahlungen verzichten sollen, aber mit der Bitte oder Bedingung oder wie immer sie das sagen wollen, dass die deutsche Seite sich zumindest mal auf die Verhandlungsbank setzt – an den Verhandlungstisch, um zu fragen, was passiert mit dem Kredit. Denn das deutsche Argument lautet immer, Reparationen werden von Verlierern an die Sieger bezahlt, mittlerweile sind wir nicht mehr Verlierer, sondern sind Partner und Freunde. Aber Schulden bezahlt man auch an Freunde.

Τώρα οι αποζημιώσεις, προσπαθώ να το κάνω σαφές και σ’ Έλληνες συνομιλητές και σε πολιτικούς, στις παρούσες συνθήκες είναι σκέτη σαχλαμάρα. Έτσι όπως το βλέπω, η Ελλάδα θα όφειλε εδώ και καιρό να παραιτηθεί επισήμως απ’ τις αποζημιώσεις, αλλά με την παράκληση ή τον όρο ή όπως αλλιώς θέλετε να το πείτε ότι η γερμανική πλευρά τουλάχιστον θα καθήσει στην τράπεζα –στο τραπέζι– των διαπραγματεύσεων σχετικά με το ζήτημα του δανείου. Διότι το γερμανικό επιχείρημα είναι πάντοτε: «Αποζημιώσεις καταβάλλονται απ’ τους ηττημένους προς τους νικητές, αλλά στο μεταξύ δεν είμαστε πια ηττημένοι, αλλά εταίροι και φίλοι σας». Τα χρέη όμως τα εξοφλεί κανείς ακόμα κι όταν χρωστά σε φίλους.

Τὸ ἐπιχείρημα «Τὰ χρέη τὰ ἐξοφλεῖ κανεὶς ἀκόμα κι ὅταν χρωστᾶ σὲ φίλους» εἶναι γερμανικῆς νοοτροπίας, ὅχι ἑλληνικῆς. Γι’ αὐτὸ, ἂν καὶ δὲν πρόκειται νὰ ἐντυπωσιάσει ἕναν Ἕλληνα, θὰ μποροῦσε νὰ πείσει ἄνετα ἕναν Γερμανό. Κι αὐτοὶ ποὺ πρέπει νὰ πειστοῦν, προκειμένουν νὰ λάβουμε κάποιες ἀποζημιώσεις, δὲν εἶναι οἱ Ἕλληνες, ἀλλὰ οἱ Γερμανοί.

Θερμὲς εὐχαριστίες στὸν καθηγητὴ Χάγκεν Φλάισερ.